De Oorsprong van Relatie: (2) Het gevaar van afwezigheid.

Om relatie te begrijpen, is het goed om eerst de verwoestende gevolgen te zien van de afwezigheid van relatie. Of van een verminkte vorm van relatie.

Hebt u wel eens gehoord van het Harlow-experiment?

Dit betreft een bijzonder omstreden onderzoek uit de jaren vijftig en zestig van de vorige eeuw, toen de regulering van dierproeven nog in de kinderschoenen stond. Er werd extreem lijden toegebracht aan resusapen. Bewust en doelgericht. Het experiment dient nu als schoolvoorbeeld van wat we grensoverschrijdend vinden.

Het Harlow-experiment

De kern van de gruwelijkheid lag in het bewust en methodisch breken van de geest van jonge resusapen. Het was bijzonder wreed, maar de uitkomsten waren baanbrekend en hebben een leidende positie in de psychologie veroverd..

Het was kort na de Tweede Wereldoorlog. Blijkbaar was die periode nog niet ernstig genoeg geweest om toch nog schaamteloos dergelijke gruwelijkheden in de praktijk te brengen. Maar later zal ik ook nog een bijzonder verband aantonen tussen dit experiment en het uitzonderlijk kwaadaardige systeem van de WOII.

Een geaccepteerde afbeelding van de AI-politie

Baby's van de moeder gescheiden

Het begon ermee dat hij jonge resusapen van hun moeder scheidde en hen een 'surrogaatmoeder' gaf: Een koude 'moeder' van draadgaas die melk gaf, en een zachte, stoffen 'moeder' zonder voedsel. De aapjes klampten zich het grootste deel van de dag vast aan de stoffen moeder voor troost en contact.

Ook in deze video is nog niet zo heel veel te zien, hoor.

Die stoffen pop gaf uiteraard niets terug. De 'moeder' van draadijzer zochten ze alleen op om te eten. Het toonde aan dat liefde en aanraking dus belangrijker zijn voor de hechting dan voeding alleen. Maar… om dit verder te testen, creëerde Harry Harlow monsterlijke mechanische moeders die het kind terroriseerden.

De surrogaatmoeder mishandelt ze

Zo was er een 'moeder' die het jong plotseling met scherpe pennen doorstak, een variant die het met een harde luchtstraal blies, of een 'moeder' met een mechanische arm die de kleine aapjes zo hard heen en weer schudde dat ze bijna het leven lieten. In doodsangst klemden de kleine aapjes zich nóg vaster vast aan hun martelende moeder.

Dat toonde aan hoe destructief de behoefte aan troost of contact is.

The 'Pit of Despair'

Een ander experiment was de Put van Wanhoop. Dit was een donkere put, die was bekleed met roestvrij staal, waar jonge, pasgeboren aapjes soms maanden maar ook zelfs tot twee jaar lang, werden opgesloten. In volledig isolement, zonder enig contact.

Deze aapjes kwamen er psychisch volkomen vernietigd uit. Er was geen enkele relatie of sociaal contact meer mee mogelijk. Ze wiegden wat heen en weer en waren volkomen apathisch en catatonisch geworden. Ze leefden wel, maar met een uitgeschakelde geest. De schade was blijvend en onherstelbaar.

Het 'verkrachtingsrek'

Het dieptepunt was wat Harry Harlow zelf cynisch het "rape rack" noemde, Hij wilde het onderzoek doortrekken naar hoe emotioneel gebroken vrouwtjes later hun moederfunctie zouden vervullen. Sommige van deze psychisch gebroken vrouwtjes werden gedwongen te paren, terwijl ze niet eens wisten wat dat was.

Ze werden in een stalen fixatieapparaat vastgezet en konden door normale mannetjes doorlopend 'verkracht' worden. Toen deze apenvrouwtjes vervolgens jongen kregen, bleek hun verzorgingsinstinct grotendeels vernietigd.

Het verzorgingsinstinct was vernietigd

Hun reacties varieerden van totale onverschilligheid tot openlijke agressie. Ze negeerden hun baby's vaak volledig, draaiden zich om en lieten het hulpeloze jong alleen liggen. Als het zich probeerde vast te klampen voor troost, duwden zij het weg of trapten erop.

Het geweld escaleerde vaak. Harlow documenteerde moeders die hun baby's tegen de vloer van de kooi sloegen. In verschillende gevallen beet een moeder de vingers of tenen van haar eigen baby af. Het gruwelijkst was dat sommige moeders het jong vermoordden door de schedel kapot te bijten.

De uitkomst van het experiment

Harlow was blijkbaar in staat om dit 'uit naam van de wetenschap' met klinische afstand te noteren. Maar de uitkomst duidelijk: het gebrek aan vroege hechting leidt tot een blijvend onvermogen om liefde te geven of te ontvangen. Harlow's conclusie was even duidelijk als ontluisterend:

"Liefde is niet iets dat ontstaat door eten of seksuele bevrediging, maar door fysiek contact, warmte en nabijheid."

Hij leverde het gruwelijke bewijs van wat er gebeurt als aanraking, liefde, geborgenheid en veiligheid in de vroege jaren ontbreken. Het beeld dat je van liefde hebt, is wat je ervan is aangeleerd. En dat beeld kan totaal verminkt zijn.

Deze moederapen hadden nooit liefde of troost gekend en konden het daarom ook niet geven. Lichamelijk functioneerden ze nog wel, ze konden eten, paren en bewegen, maar hun emotionele en sociale functies waren zwaar ontwricht.

Beruchte personen uit onze geschiedenis laten zien dat dit voor mensen precies zo geldt.

Onveilige of gewelddadige jeugd

Neem Jozef Stalin, opgegroeid met een alcoholische vader die hem regelmatig mishandelde. Of Gary Gilmore, die na een moord tijdens een overval niet in beroep ging en zelf de doodstraf eiste. Zijn jeugd was volgens de rechter een aaneenschakeling van ellende "van zijn wieg tot het graf". Zijn verhaal is verfilmd als "The Executioner's Song".

De kwestie van seriemoordenaar Albert DeSalvo (The Boston Strangler) wordt vaak in de forensische psychologie gebruikt. Hij groeide op in extreme armoede; zijn vader mishandelde zijn moeder en verkocht zijn kinderen aan boeren om te werken.

Aileen Wuornos, de eerste vrouwelijke seriemoordenaar van de VS, werd misbruikt door haar grootvader, op haar 11e verkracht door familieleden en belandde later in de prostitutie.

Maar het is niet altijd armoede of geweld. Emotionele verwaarlozing kan veel sluipender zijn en blijft vaak onzichtbaar. Alleen de excessen geven ons een dieper inzicht, waar we weinig mee lijken te doen.

De emotionele verwaarlozing van rijkdom en luxe

Neem onze eigen Nederlandse Joran van der Sloot. Hoewel er geen openbare documentatie over is, lijkt hij te zijn opgegroeid in een omgeving van luxe die hem status en macht gaf door de positie van zijn vader. Hij werd niet gecorrigeerd, maar juist beschermd. Zijn gedrag werd zo steeds weggepoetst en bedekt, dat het juist erger maakte en het idee dat hij kon doen wat hij wilde versterkte.

Als sadisme naar jou wordt vernoemd

Een beter gedocumenteerd voorbeeld is de Markies de Sade, de man naar wie het sadisme is vernoemd. Hij groeide op in luxe en zonder enige begrenzing en zonder ouderlijke aandacht. Hij is grootgebracht door nonnen en dienstmeisjes, dat bepaalde zijn verwrongen seksuele en religieuze kader. Zijn vader was afwezig als diplomaat en zijn moeder sloot zich regelmatig op in een klooster.

Een recenter voorbeeld is John du Pont, wiens verhaal is verfilmd als 'Foxcatcher' Deze steenrijke telg van een chemieconcern schoot op zijn eigen landgoed een Olympisch worstelaar dood. Zonder duidelijke reden en voor de ogen van diens vrouw. Zijn diagnose: paranoïde schizofrenie en narcisme. Biografen beschreven zijn jeugd als emotioneel steriel, maar financieel onbegrensd.

Deze kennis is in de psychologie allang niet nieuw meer. Toch dringt de ernst ervan niet werkelijk tot ons door, lijkt het.

Hoe bent u gehecht?

Denkt u wel eens na over hoe u 'gehecht' bent? Was het volledig veilig, deels veilig of onveilig? En wat is de maatschappelijke norm ten opzichte van de biologische behoefte?

Hebben wij het recht om kinderen onze werkelijke aandacht te onthouden, omdat het belangrijker is dat beide ouders werken? Om met het verdiende geld verder op vakantie te kunnen, hen grotere slaapkamers te bieden of ze in een luxere auto naar school te brengen? Ik vraag het maar, omdat dit bij uitstek het systeem is van onze welvaartseconomie.

Deze voorbeelden tonen ons echter dat er geen rijkdom groot genoeg is om daarmee kinderen tot evenwichtige, empathische volwassenen te laten opgroeien. Daar is iets anders voor nodig. Iets dat we niet zien, omdat het geestelijk is.

Het ontzagwekkende vernuft van de Schepping

Dat is nu precies hoe vernuftig God ons heeft gemaakt. Wij zijn mensen van vlees en bloed, maar geschapen naar Zijn beeld. En God is Geest. Dat betekent dat Hij de geestelijke liefde, de behoefte aan verbinding en relatie, op een of andere manier heeft moeten omzetten naar lichamelijk. En dat heeft Hij gedaan.

Relatie is geestelijk, fysiek contact is aards. Maar het één kan niet zónder het ander.

Wij zijn geest, ziel en lichaam in één geheel. De fysieke kant weerspiegelt de geestelijke kant en andersom. Dat is ontzagwekkend!

We kunnen meten dat een knuffel bepaalde stofjes aanmaakt, maar dat verklaart niet nog lang wat er echt in het geheel gebeurt. Want hoe komt het dat je kunt aanvoelen of een omhelzing oprecht is of juist afstandelijk? Of ongemakkelijk. Dat gaat heel veel dieper en is een stuk complexer dan stofjes meten. Dat is namelijk niet alleen biologie, dat is iets van de geest.

God heeft het zo wonderlijk ontworpen dat geest en lichaam met elkaar verweven zijn. De geestelijke behoefte is zichtbaar gemaakt in het lichamelijke bestaan. Ze kunnen niet zonder elkaar. Want een kind sterft als het alleen liefde, trouw en respect krijgt, maar het sterft óók als het alleen wordt gevoed en verzorgd.

Maar daar gaan we mee verder in het volgende deel.

#IkbeneenkindvanGod