De oorsprong van relatie: (9) Onveilige hechting of veilige verbinding.

Als onmacht in het lichaam wordt weggeschreven, is het nog niet vanzelf opgelost!

Als we terugkijken in de serie, dan zien we dat er vooral heel veel verdriet en pijn ontstaat door een gebrek aan kennis, inzicht en wijsheid over 'de oorsprong van alle relatie'. In de relatie tussen ouders en hun kinderen, die tussen vader en moeder en tussen man en vrouw.

En dat is natuurlijk een doorlopende cyclus. Je bent éérst kind. Daar begin je.

En dan, zónder dat jij hebt gekozen wie jouw ouders zijn en wat hun achtergrond en voorgeschiedenis is, is dat wel wat jou zal vormen als volwassene. En als jij vijf jaar oud bent en jouw ouders ervoor kiezen om hun relatie te verbreken en uit elkaar te gaan, is jouw toekomst daarmee al getekend en ingekleurd.

Ervaringen vóór de herinnering

De meeste herinneringen beginnen rond ons vierde jaar. Maar alles wat daarvoor gebeurt, wordt wel dégelijk opgeslagen. En wel in je eigen zenuwstelsel. Die ervaringen worden namelijk opgeslagen als een lichamelijke reactie. Hechting ontstaat al lang voordat er bewuste herinneringen ontstaan.

En dat geldt dus ook voor 'onveilige' hechting. Een zuigeling en een peuter kind leert immers nog niet door taal, maar door lichamelijke ervaring. Een klein kind begrijpt nog niets van het concept liefde, trouw of verbinding. De volgorde is feitelijk dat een kind eerst voelt in het lichaam, dan volgt het leren in de ziel en daarna pas het begrijpen in de geest.

Het ziet beide ouders niet als zijn 'geliefden' want een kind heeft geen woorden om zoiets te kunnen denken. Voor een baby en een peuter is 'een ouder' in eerste instantie de bron van voedsel, warmte, troost en bescherming. Het is overleving! Want zonder een ouder of verzorger is een kind immers ten dode opgeschreven.

Een ongeboren kind kent alleen nog maar de hartslag en de stem van de moeder. De pasgeboren baby herkent de stem van moeder, het bekende ritme van de hartslag en de geur. Dat geeft een eerste gevoel van: "Dit is vertrouwd"

Dat is geen gedachte, maar een lichaamsherinnering.

Door de herhaling van de stem, de toon, de aanraking en het ritme van de ademhaling en de geur, leert het kind van een terugkerend patroon. Maar dat is geen bewustzijn, het is wat het zenuwstelsel zegt:

"Deze persoon is veiligheid, voeding en warmte".

Pure tevredenheid

Liefde begint als een biologische veiligheid

Een kind denkt niet: "Zij houdt van mij" maar het voelt: "Mijn lichaam komt tot rust in jouw aanwezigheid" En dan leert het vervolgens ook wat de reactie van de ouder is op ongemak, honger, huilen en de behoefte aan nabijheid.

>> Als ik iets nodig heb > deze persoon komt > ik overleef >> het is goed.

Dat is eigenlijk de vroege hechting in de meest pure vorm. En zo registreert het kind ook een verhoogde of versnelde hartslag, een andere toon of een ander geluid. Het leert spanning te voelen en ervaart ook verschillen in hoe het wordt aangeraakt of vastgehouden.

Het kind herkent daarmee patronen vanuit 'biologische reacties'. Zo leert het kind bijvoorbeeld ook dat spieren verkrampen bij afwijzing, dat de hartslag versnelt bij boosheid of angst. Het schrikt van onbekende en harde geluiden.

Tot aan het vierde jaar is liefde voor een kind nog geen begrip, maar een ervaring. En zo kan er ook heel goed 'jaloezie' ontstaan op een nieuw broertje of zusje. Dat is niet heel bewust, want het heeft natuurlijk nog helemaal geen woorden om te denken: "Mijn ouders houden ook van mij, maar de baby heeft nu meer zorg nodig"

Het gaat veel dieper dan dat.

Jaloezie als bestaansangst

Als er een baby bij komt die veel aanwezigheid, troost en aanraking krijgt, voelt dat als een onbekende bedreiging en een gevaar. Het kind denkt dan niet: "Ik krijg minder aandacht" maar het ervaart nu in de eigen kern "mijn plek is niet zeker"

Dat is geen symbolische reactie, maar een kind voelt dit existentieel;

"Mijn bestaan staat hier op het spel"

Dan zien ouders hun oudere kinderen terugvallen in gedrag. Weer in de luiers plassen, gaan praten als een peuter, meer huilen of boosheid laten zien naar de baby of de ouders. Dat is geen manipulatie, maar een kind dat manieren zoekt om die plek terug te krijgen. Terug naar die fase waarin aandacht vanzelfsprekend was.

Een opmerking als "Hou toch eens op, jij bent toch al groot?" of erger nog, als het tot boosheid en bestraffen komt, zijn de typische tegenstrijdigheden die door het lichaam in de kinderziel opgeslagen worden. "Ik heb nabijheid en aanraking nodig, maar dat is verkeerd. Ze doen boos" Oftewel; "Wat ik voel mag er niet zijn, het klopt niet met de reactie." Dat is geen gedachte, maar functionele waarneming.

En zo ontstaat heel gemakkelijk 'aangepast' en 'aangeleerd' gedrag. Dat kan natuurlijk ook heel goed en gezond zijn. Dat het kind gedrag wordt aangeleerd zoals het ook bedoeld is. Maar... dat kan ook heel goed een valse en beschadigde identiteit vormen. Een kind heeft nog geen referentiekader van goed of kwaad.

Alle ervaringen worden in het lichaam opgeslagen met de herinnering van het samenknijpen van spieren, een versnelde ademhaling, onrust die voelt als pijn, door de diepe angst om verlaten te worden.

De biologie kiest éérst voor overleven

Het is belangrijk om op dit punt te melden dat een klein kind, biologisch gezien, ALTIJD kiest voor de ouder.

Dat is wat de aapjes van Harlow hebben aangetoond. Die klampten zich aan de ouder vast. Dit is tégen het eigen gevoel in als het pijn doet, maar dat is dan een natuurlijke selectie tot overleving. Het kind overleeft niet zonder ouder-verzorger.

Dat is niet wat een kind dénkt, dat is wat het zenuwstelsel van het kind als waarneembare waarheid ervaart.

Als je ouders dus uit elkaar gingen toen jij vijf jaar oud was, zijn er wellicht al veel eerder lichamelijke reacties in jouw lijf geschreven. Zenuwtaal die gebaseerd is op de ruzies en de spanningen in de jaren die daaraan vooraf zijn gegaan. En zo kan het zijn dat jij jaren later op de basisschool paniekaanvallen krijgt, agressie vertoont of je verstopt, waar niemand de oorzaak van kan vinden.

Natuurlijk zijn er ook paniekreacties en angstige gevoelens mogelijk die wél een latere oorzaak hebben. Zoals de ervaring met een ongeluk, verlies, vernedering, verdriet, ziekte, pijn, misbruik, gevaar of geweld bijvoorbeeld. Maar die zijn dan gemakkelijker te herleiden.

Niet makkelijker om op te lossen, overigens. Want het lichaam reageert nu eenmaal sneller dan dat het kan denken, maar het is wel beter te begrijpen.

En dan... moet het lichaam leren, wat het hoofd al wel weet.

HET GOEDE NIEUWS

Het goede nieuws is dat óók onveilige hechting in de kindertijd, in het lichaam 'overschreven' kan worden. Bijvoorbeeld door een liefdevolle, betrouwbare relatie te vinden als volwassene.

Het herstel kan een lang proces zijn, maar is mogelijk als je een relatie vindt die:

• blijft, ook als het even lastig is

• niet schrikt van kwetsbaarheid

• dichtbij blijft zonder te overweldigen

• je aanraakt zonder direct meer te willen

• grenzen stelt, zonder je te verlaten

• liefde geeft, zonder voorwaarden of verwachtingen

Dan gebeurt er iets op een heel diep niveau in het zenuwstelsel, op zielsniveau:

• Dit keer is het anders

• Ik ben veilig bij jou

• Ik mag mezelf zijn en word niet verlaten

Oude patronen van angst, terugtrekking en controle willen houden, ontspannen langzaam en maken ruimte voor rust, vertrouwen en verbinding.

Het lichaam leert dan opnieuw. En de grote wonderlijkheid is; De innerlijke reacties veranderen al vóórdat je zelf begrijpt dat ze veranderd zijn. Dat is de bijzondere kracht van ervaringen. Die staan bóven de uitleg.

Dit is hele belangrijke kennis!

Het is belangrijke kennis voor een man om zijn vrouw te dragen, te beschermen en zonder eigenbelang lief te hebben. En het is ook belangrijke kennis om je kind veiliger te kunnen laten hechten tot een veel stabielere volwassene. Want heel veel dingen zijn niet aan te leren met woorden. Die leer je alleen door het te beleven.

Je kunt iemand niet uitleggen wat liefde, vertrouwen of veiligheid betekent, zolang het lichaam nog nooit heeft ervaren dat het 'veilig is' om te ontspannen. En zolang het lichaam dat niet heeft ervaren, blijft het verstand machteloos.

Het hoofd begrijpt, maar het lichaam gelooft het niet.

"Ik weet dan hij van me houdt, maar ik voel het niet"

"Ik snap dat ik veilig ben, maar mijn lichaam blijft gespannen"

Dat is het verschil tussen geloven en begrijpen. Je verstand kan worden overtuigd met uitleg, maar je lichaam en haar zenuwstelsel worden genezen door ervaring.

Als een kind bang is in het donker, kun je dat heel rationeel verklaren: "Er is niets gevaarlijks, er zijn geen monsters". Maar dat verandert niets in het lichaam van het kind. Pas als je als ouder of volwassene het kind vasthoudt, met ze meeloopt of het licht aandoet en dat ook steeds herhaalt, pas dán leert het zenuwstelsel:

• Er gebeurt niets.

• Ik ben niet alleen.

• Het is veilig.

En pas dan dooft vanzelf de angst. Dat is door ervaring!

De diepere laag

Maar er is nog een veel diepere laag als die ervaring wordt uitgebreid. Met God als je bron van liefde, vertrouwen, bescherming en veiligheid. Want hoe liefdevol een mens ook kan zijn, het leven van een mens is eindig. Je kunt ze nu eenmaal meer niet vasthouden als ze zijn overleden.

God is onveranderlijk en onvoorwaardelijk. Nooit grillig en altijd aanwezig. Hij is volmaakt in trouw en Zijn liefde is eeuwig. En wie dat niet alleen denkt, maar ook innerlijk voelt, die ervaart rust in de ziel. Of zoals Paulus ons vertelt in Filippenzen 4:7 "de vrede van God die alle verstand te boven gaat"

Het gebrek aan hechting in je ziel kan zich ook voordoen in de relatie met God. Je kunt een hoofd vol Bijbelteksten hebben, maar als je ziel, of je zenuwstelsel, ze niet lichamelijk heeft verankert, kan de stem van de angst groter blijven dan de stem van de waarheid.

Maar wanneer iemand God ervaart als:

• aanwezig

• dragend

• zacht

• betrouwbaar

• dichtbij

Dan is geloven niet langer een concept, maar een werkelijkheid!

In lichaam, ziel én geest. Wie weet en van binnen kan voelen “Ik ben door God gekend, geliefd en zal nooit worden verlaten” die heeft een basis die nog veel dieper gaat dan die van de menselijke hechting. Dat is wat David zo krachtig zegt in de bekende Psalm 23 (hier vertaald vanuit de LXX)

1 De Heer weidt mij, en niets zal mij ontbreken.

2 Naar een plaats van groenigheid, daar heeft Hij mij doen wonen; op water van rust heeft Hij mij verzorgd.

3 Mijn ziel heeft Hij teruggebracht. Hij heeft mij geleid op paden van gerechtigheid omwille van Zijn naam.

4 Want al ging ik ook in het midden van de schaduw van de dood, ik zal geen kwaad vrezen, want U bent met mij. Uw stok en uw staf, zij hebben mij vertroost.

U ziet alle psychologische waarheden hier oplichten; Veiligheid, voeding, verzorging, onderdak, vertrouwen, bescherming, waarheid en troost. De diepste laag van herstel is het gevoel dat je werkelijk thuis bent gekomen. Waar alles klopt, zoals het hoort. De oorsprong van alle relatie.

Dat is de 'hoopvolle belofte' van hoe vers 3 óók zuiver vertaalt kan worden: "Hij herstelt mijn ziel" Dat is de actieve tegenwoordige tijd van hoe dit Hebreeuwse woord 'de handeling' van God benadrukt. Maar de ultieme veilige hechting hééft Hij al gegeven en die wacht op ons allemaal.

David heeft dat ervaren als hij schrijft: "Mijn ziel heeft Hij teruggebracht"

Zo wordt: “De Heer is mijn herder,” niet meer een 'tekst' die je alleen maar leest, maar een diepe geruststellende bevestiging van wie je bént!

#ikbeneenkindvanGod