De oorsprong van alle relatie (8) Wat zegt God werkelijk over scheiden?

Speciaal voor deze serie heb ik een deel van eerder artikel, nu veel duidelijker herschreven, denk ik. Omdat het zo belangrijk is. Want:

Sommige Bijbelteksten klinken alsof ze altijd zo bedoeld waren. Ze worden zo duidelijk en krachtig uitgelegd, dat ze daarmee boven elke discussie lijken te staan. Alsof er geen nuance is en er nooit een 'keuze' gemaakt heeft moeten worden voor een typische vertaling en of er geen historische context bij hoort.

Maleachi 2:16 is zo’n tekst.

In veel kerkelijke, traditionele opvattingen over het huwelijk wordt deze tekst gebruikt als een harde overtuiging, die niet mis te verstaan is:

“God haat echtscheiding.”

Het is een Bijbeltekst die vanwege de uitleg in gelovige gemeenschappen diepe sporen heeft achtergelaten. Door preken, in huwelijken, in de pastorale hulp, maar ook in het geweten van mensen. Een interpretatie die jarenlang aan het geweten knaagde van zowel vrouwen als mannen, die in toxische of liefdeloze relaties bleven. Omdat ze dachten dat God boos zou worden als ze weggingen.

Maar… klopt dat wel?

Hoe dit op mijn pad kwam

Een aantal jaren geleden al, kwam ik online in aanraking met een bijzondere stem in de uitleg van de Schrift: Nehemia Gordon, een Karaïtische Jood. Karaïeten zijn een kleine en minder bekende stroming binnen het Jodendom die, net als de Sadduceeën vroeger, (afstammelingen van de Levieten) uitsluitend de geschreven Torah erkennen.

Karaïeten beschouwen dan ook de, bijna heilige Talmoed, als 'de' mondelinge traditie van de Farizeeërs en de Rabbijnse traditie, dus niet als gezaghebbend. Karaïeten willen niets anders dan de tekst zo letterlijk mogelijk laten spreken.... zoals die geschreven staat. De grammatica, context en de manuscripten spreken Gods woord, niet de mondelinge traditie.

Zijn levenswerk bestaat ondertussen uit het zoeken naar, en vergelijken van, duizenden manuscripten, varianten, vertalingen en kopieën om te achterhalen:

• Waar is de oudste tekst?

• Wat stond er het eerst?

• Waar is iets aangepast?

• Is dit een kopieerfout… of een bewuste interpretatie?

Wat het verhaal van Nehemia Gordon bijzonder maakt, is dat hij een weg is gegaan zoals de Apostel Paulus. Hij komt juist uit een orthodox Rabbijns gezin in Amerika, met een lange familielijn van gezaghebbende rabbijnen. Bedoeld om ook Rabbijn te worden begon zijn lange studie in de Torah en de Talmoed al op jonge leeftijd.

Maar tijdens zijn studie begonnen de verschillen tussen wat er in de tekst staat en wat er door de traditie werd uitgelegd, hem dwars te zitten en stelde hij zich er vragen bij. Bij de mondelinge Torah, de uitgebreide uitleg van de tradities en bij de aannames, die iets héél anders vertelden dan wat de geschreven tekst zegt.

Het leidde tot een radicale verschuiving en uiteindelijk keerde hij zich ervan af. Hoe gevoelig dat in die traditie ook lag. Want Gordon wilde juist terug naar de oorspronkelijke tekst. Terug naar de Schrift.

Het verging hem eigenlijk nét zoals Paulus de Apostel. Paulus was de leerling van Gamaliël en een overtuigd Farizeeër was en zelfde Christenen vervolgde en arresteerde. Maar die door ingrijpen van God vervolgens volledig is omgekeerd en juist de apostel van het levende Evangelie geworden.

Zo weet ook Nehemia Gordon precies waar de gevoeligheden liggen en waar de tekst iets anders zegt dan wat de traditie ervan heeft gemaakt. Héél anders soms.

En zo kwam ook Maleachi 2:16 voorbij. Een tekst waar eeuwenlang een heel sterk dogma op is gebouwd. Niet omdat de tekst dat in werkelijkheid heeft gezegd, maar omdat iemand ooit een kleine grammaticale aanpassing maakte en iedereen daarná aannam dat het zo hoorde.

Wat er werkelijk staat in Maleachi 2:16

De tekst, zoals vele vertalingen hem weergeven, klinkt als volgt:

Maleachi 2:16: "Want de HEERE, de God van Israël, zegt dat Hij het wegsturen van de eigen vrouw haat, hoewel men het geweld bedekt met zijn gewaad, zegt de HEERE van de legermachten. Wees dus op uw hoede met uw geest en handel niet trouweloos."

Uitleg: “God zegt dat Hij echtscheiding haat.”

Nehemia Gordon wijst op de lichte nuance in de tekst die bijna niet opvalt, maar wel heel nadrukkelijk de uitleg heeft beïnvloed. "God zegt dat Hij...."

Hij is met een hoofdletter geschreven. Dit is de eerste aanpassing die als 'aanname' is gedaan in de MT en zo dan ook in élke Nederlandse vertaling staat.

Met hele vérstrekkende gevolgen in dit geval.

De eerder gebruikte persoonsvorm is aangepast! En toen bevestigd en versterkt door 'Hij' met een hoofdletter te schrijven. Dat neemt immers elke twijfel weg en zo lijkt het dat God deze woorden zelf spreekt. De Hebreeuwse tekst vertelt echter iets anders. En als het verklaard wordt is het eigenlijk simpel en duidelijk.

In de grondtekst staat "hij.... én die" of "hij... én hij" Dat wil zeggen: hij die het wegsturen haat én hij die zijn gewaad 'bedekt' met geweld. Dat is dus dezelfde persoon. "Hij die zijn vrouw wegstuurt en zijn gewaad met geweld bedekt…"

Het woord ḥāmas (חָמָס) kennen we goed. Dat betekent: geweld, onderdrukking, verdrukking, misbruik. Als we dus de traditionele uitleg zouden willen vasthouden mét de Hebreeuwse tekst, dan zouden we dus zeggen dat hier staat:

“God zegt dat Hij scheiden haat én Zijn gewaad met geweld (Hāmas) bedekt.”

Dat is onmogelijk! God bedekt zichzelf niet met geweld. God is ook geen 'dader' van 'onderdrukking' en 'misbruik'. Daarom kan deze tekst niet over God gaan.

Het gaat over 'de man in de situatie' die Maleachi hier beschrijft.

De bevestiging van de context

In de verzen eromheen komt drie keer het Hebreeuwse woord בגד (bagad) terug. Dat betekent zoveel als verraden, trouweloos zijn en iemand onrecht aandoen binnen een verbond.

v.14: “waar jij trouweloos bent geweest” / (of hebt verraden)

v.15: “laat hij niet trouweloos zijn” / (moet niet verraden / zal verraden)

v.16: “en wees niet trouweloos” / (jullie moeten niet verraden)

God spreekt hier niet tegen scheiden, maar tegen het verraad binnen een verbond in een groter geheel. Tegen het bréken van een verbond vooral.

God spreekt zich daarom via Maleachi hier juist uit tegen mannen die:

• hun vrouw verwaarlozen en haar intimiteit onthouden

• een andere vrouw nemen en dus breken met de trouw

• Een volgende relatie beginnen, terwijl de eerste gevangen blijft.

Het woord voor 'gaan' of 'laten gaan', is hier hetzelfde woord dat Mozes gebruikt voor zijn betoog bij de Farao van Egypte om het Joodse volk te laten gaan. Dat betekent dus wegsturen, wegzenden of vrij laten!

De bevestiging van de Septuaginta

In de nog oudere Griekse vertaling (LXX) leest Maleachi 2:16 al helemáál niet als een verbod op scheiding. Dat is een opvallend verschil zelfs. Het onderwerp van deze zin, is in het Grieks helemaal niet 'scheiden' maar 'de man' is het onderwerp.

De LXX leert ons dat scheiding niet de zonde is, maar dat een huwelijk zonder liefde, waarin iemand gevangen wordt gehouden, hier juist het grote onrecht is.

De letterlijke vertaling uit de LXX is: "Als jij haat, zend (haar) weg," zegt de Heer, de God van Israël. En (anders) zal Hij jouw gedachten bedekken met onrecht, zegt de Heer de Almachtige. Bewaak uw geest, en wees niet ontrouw."

De tekst zegt dus:

“Als je haar niet liefhebt, laat haar dan vrij. Wees zuiver van geest. Wees niet trouweloos.”

Feitelijk haat je je partner toch als je die ontrouw bent, niet waar? Het is in ieder geval geen liefhebben. De man laat haar dus niet 'gaan' omdat dat het sociaal een schande zou kunnen zijn, of, omdat het financieel nadelig is, bijvoorbeeld omdat de man het verbond met haar vader dan verbreekt.

Hij verbreekt hier zélf het verbond, maar houdt wél zijn vrouw eraan 'gegijzeld' die niet weg kan en mag. Terwijl hij zijn plezier en liefde buiten de deur zoekt. (Er zijn andersom, uiteraard ook mannen gevangen in toxische, manipulatieve relaties)

Dát is dus wat God Hāmas noemt. Oftewel: Onderdrukkend misbruik en geweld!

Hoe de kerk en de Masoretische Tekst het omkeerde

Hoe de gebrekkige mens de zuivere God interpreteert...

Hier wordt het pijnlijk en triest. Wat waar God dus de man nadrukkelijk aanspreekt en zegt: “Laat haar vrij, als er geen wederkerigheid is,” zei de kerk: “Blijf! Ongeacht wat de werkelijkheid is, je mag niet scheiden. ”

Waar God de man oproept tot gerechtigheid, eer en respect voor het evenwicht van het verbond, gaf de kerk aan de man juist vrij spel in de volharding van het onrecht. Want dat was eigenlijk de werkelijke praktijk.

Zeker als iemand, ten einde raad, zich bij de oudsten meldde en haar trieste en schokkende verhaal deed, dat ze al zo lang verborgen had gehouden en dan wordt met medeweten en toestemming teruggestuurd wordt. Dan was het van helemaal onbekend ineens zelfs openbaar gedóógd!

Waar God een vrouw wilde beschermen tegen misbruik, gebruikten wij Zijn woorden juist om haar gevangen te houden.

God haat niet de scheiding, God haat de trouweloosheid, verwaarlozing en machtsmisbruik binnen een huwelijk.

Waarom deel ik dit?

Ik ben hier niet naar op zoek geweest om mijn eigen scheiding goed te praten of om mijn nieuwe huwelijk mee te verdedigen. Want geloof me dat ik hier geen vrijbrief in vind, om scheiden aan te moedigen. Integendeel!

Dat is helemáál niet de boodschap hierachter. Het gaat vooral om een volkomen andere nuance. Een Bijbelse nuance, die we hier totaal verkeerd hebben ingevuld.

Want dit komt terug op wat de kern is. De oorsprong van alle relatie! God laat hier juist zien dat Hij het evenwicht tussen man en vrouw beschermt. Dat waarheid bij God telt. Het is precies diezelfde gelijkwaardigheid die God overal in de schrift duidelijk maakt, zonder enig misverstand. Man en vrouw geven sámen Zijn beeld weer. De man niet meer dan de vrouw, of andersom.

En over relatie is nog zoveel meer te vertellen, maar vanwege de leestijd, breek ik hier nu eerst af. Ik nodig u wel uit om verder mee te lezen in de nog komende artikelen. Wat u ook vindt van deze aanval op 'het heilige huisje' van de kerk, ik garandeer u dat Gods geest hier, juist met Bijbelgetrouwe waarheid uit naar voren komt.

#ikbeneenkindvanGod