De oorsprong van relatie: (10) Schuld is niet hetzelfde als Schaamte

Op dit punt in de serie is het wellicht goed om mijn eigen persoonlijke reis en ervaring te delen. Om het als levend voorbeeld te gebruiken. Want de waarheid gebiedt me te zeggen dat ik heel veel meer invloed heb gehad in de breuk van mijn eigen relatie en in mijn eigen scheiding, dan ik zelf had kunnen bedenken.

Dat komt door de manier waarop wij mensen met waarheid omgaan. En dat is waar dit artikel over gaat. Want, door mijn reis in geloof zijn er vele momenten geweest van reflectie en ontdekkingen over mijzelf, die bijzonder pijnlijk en verdrietig waren. Het bleek dat ik mijzelf helemáál niet zo goed kende als ik dacht. En ik kan u vertellen dat dit best heel moeilijk te verteren is.

De pijn van waarheid

Want niemand is bewust bezig om zijn relaties te beschadigen. Maar dan begin je te zien en te beseffen welke schade je hebt aangericht en hoe definitief dat is. Dat is akelig pijnlijk, want ik kan het niet meer ongedaan maken. Toch is de waarheid beter te verkiezen boven de werkelijkheid zoals ik die kende. Want als ik daarin was blijven steken, dan zou ik er nu waarschijnlijk niet meer zijn geweest.

Ik zou namelijk met grote waarschijnlijkheid de relatie met mijn kinderen dan eerder verder hebben verslechterd en stukgemaakt, dan dat ik het verbeterd zou hebben, zoals dat nu het geval is. En dat zou onverdraaglijk zijn geweest. In de uitzichtloze toestand waarin ik toen al zat, zou ik een stap naar de vergetelheid dan waarschijnlijk niet hebben kunnen tegenhouden. Uit schaamte en onmacht.

Niet dat het dan gebeurd zou zijn omdat ik het allemaal zo bedoeld en gepland had. Juist niet! Maar omdat je dénkt dat je doet wat je moet doen. Dat je het zo goed doet en het anders niet eerlijk en niet rechtvaardig is. Omdat je niet beter weet en omdat je overtuigingen vals en verkeerd zijn. En dan was het gelukt en zou dit cirkeltje van vernietiging rond zijn geweest.

Dat is precies wat de leugen in onze wereld veroorzaakt.

Ik ga je hier nu vertellen hoe belangrijk hierin de veilige hechting is. Die veilige hechting die je, als kind zonder taal, éérst in je ziel en in je zenuwstelsel schrijft. Omdat veiligheid en overleven bóven denken en boven waarheid staan.

De waarheid is namelijk:

Dat we de waarheid pas aankunnen en kunnen verdragen, als we veilig zijn! Als we ons veilig voelen!

ALLES heeft namelijk te maken met “De Oorsprong van álle Relatie” want deze serie heeft werkelijk het diepste fundament van álles waarover ik zou kunnen schrijven. Dat gaat u hopelijk duidelijk worden als u deze serie verder volgt.

Hoe onze aardse waarheid ontstaat

De waarheid wordt in 'deze' wereld het eerst geschreven door het gevoel dat tot overleving leidt. Als kind, dat nog niet kan denken, leer je helemaal niet wat waarheid is. In de hechting van een kind bestáát waarheid en denken immers niet. Daar is voelen en overleven de allereerste urgentie. Je leert daarmee in je lichaam te verankeren wat veilig is en tot overleving leidt.

Onze biologie is dus in de kern gericht op overleven. Wie van u heeft de tijd om rustig na te denken in een acute crisis? Als u een brand ontdekt, met uw auto in een slip terechtkomt of als iemand u aanvalt. NIEMAND kan dat! Sterker nog, je lichaam reageert al vóórdat je in staat bent om te bedenken wat je zou moeten doen.

Wij leven nu in een wereld die, voor ons allemaal, is gevuld met onveiligheid en beangstigende onrust. Dat zult u niet kunnen ontkennen. Het is bedreigend en overweldigend groot. En daar horen onwillekeurig de allereerste lichaamsreacties bij die je primair hebt aangeleerd.

In die rol blijven ze ook actief. Net zolang totdat ze overschreven worden. En dat kan als je in je lichaam en je zenuwstelsel hebt leren ontspannen. Bijvoorbeeld door de nieuwe ervaring van een langdurige veilige relatie. Zolang dat er niet is, of is geweest, staat je overlevingsmodus op actief. En dat is voor iedereen anders.

Aangeleerde mechanismen om onveiligheid op te lossen

Dan kan jouw volwassen waarheid zijn geworden, om:

• Stil te zijn en je niet laten horen. Dan wordt de boosheid in ieder geval niet op jou gericht en wordt het vanzelf wel weer veilig.

• Heel erg goed je best te doen. We laten de sfeer niet escaleren, en vegen oneffenheden gauw weg. Dat houdt het veilig.

• Er om te lachen en komisch worden. We houden het luchtig en lachen de bedrukkende ernst weg en dan wordt het hopelijk vanzelf wel weer veilig.

• Hard te schreeuwen en sterk te overdrijven. Want pas dan wordt je gehoord en krijg je wat je wilt en dan is het daarna weer veilig.

• Geweld te gebruiken. Dan heb je geleerd, het is hij of ik. En dan is het daarna weer veilig en onder controle.

• Je verstand uit te zetten. Je denkt en doet wat de grote massa denkt en doet en dat is voor jouw gevoel het meest veilig.

• Je gevoel uit te schakelen en je lichaam maar te laten gebruiken. Dan is het sneller achter de rug en daarna weer even veilig.

Dat is blijkbaar wie je bent en wat bij je past, want zo los jij onveiligheid en onrust op. Voor jou persoonlijk is het de meest veilige reactie die in je lichaam geschreven staat gebaseerd op je eigen ervaringen. Dat is het meest vertrouwde mechanisme als het lastig wordt. En dat is zowel de natuurlijke reactie in de brede omgeving van de maatschappij, als in eigen kring.

Die reactie is er in ieder geval vóór het denken en vóór de waarheid. Want om te voorkomen dat je in die situatie terechtkomt, zetten we vooraf eerst nog de milde vormen in: vermijden, ontkennen, verdedigen, liegen, bedriegen, verraden, misleiden of manipuleren. En pas daarna, de bekende hoofdgroep van de acute stressreacties; Vechten, Vluchten en Bevriezen.

Zo lieg je al, voordat je hebt bedacht dat je moet liegen.

Zo wijs je al naar iemand anders, voordat je hierover hebt nagedacht.

Zo heb je al geschreeuwd, voordat je de gevolgen ervan hebt overzien.

Dat gebeurt niet bewust en is niet omdat je een ander pijn of verdriet wilt doen of hulpeloos achter te laten. Maar als het dan weer wat rustiger en veiliger lijkt, volgt Schuld en Schaamte.

Schuld en Schaamte zijn niet hetzelfde

Dat zijn geen handelingen, dat zijn innerlijke reflecties op je gedrag. Het lijkt wel bij elkaar te horen. Maar schuld heeft een hele andere uitwerking dan schaamte. Ze zijn in de kern totaal verschillend.

Schuld: Gaat over een reflectie op je gedrag en je handelingen.

Schaamte: Gaat over een reflectie op jouw identiteit, wie je bént dus.

Schuld zegt: “Ik heb iets verkeerd gedaan”

Schaamte zegt: “Er is iets verkeerd aan mij.”

Schuld hoort bij herstel

Omdat schuld verbonden is aan een handeling, kun je dat herstellen. Het heeft een consequentie, maar leert je verantwoordelijkheid. Verbetering is mogelijk omdat je kunt groeien. Schuld kan dus naar herstel geleid worden en schuld kan worden opgelost.

Schuld is een teken dat het hart leeft en iemand nog verbonden wil blijven met de waarheid en de relatie. Want iemand die schuld erkent zegt:

“Het spijt me.”

“Ik had het anders moeten doen.”

“Ik wil het goedmaken.”

Bij schuld is een straf, of beter gezegd: correctie, over het algemeen functioneel.

Schaamte hoort bij overleving

Schaamte kun je niet straffen, dan wordt het alleen maar groter. Schaamte kan ook niet gecorrigeerd worden. Het kan alleen worden bevestigd of... genezen.

Schaamte zegt:

“Ik bén fout.”

“Ik hoor niet bij jullie.”

“Als je me echt ziet, verlaat je me.”

“Ik kan mijzelf niet verdragen.”

Schaamte gaat niet over gedrag, maar over 'zijn'. Schaamte gaat over identiteit. Dus schaamte raakt de kern en voelt daarom als levensgevaar. Daarom zoekt schaamte altijd bedekking en verdediging.

Reacties als: “Wat is er mis met jou?” “Kun je nou nooit gewoon normaal doen?” “Je stelt me teleur.” activeren juist de overlevingsmodus.

Afwijzing activeert de overlevingsmodus!

Want afwijzing is immers biologisch gezien dodelijk. Verstoten worden betekent niet meer beschermt zijn en niet meer gevoed worden. Dat voelt voor een kind, dat nog niet denkt, als fysieke pijn. Het raakt de ziel en niet het gedrag. En dan wordt ook de primitieve reactie actief.

Dan sluit iemand zich af, trekt een emotionele muur op of gaat in verzet. Wordt boos en gaat in de aanval of, iemand verliest zichzelf, voelt zelfverachting, wordt depressief of sluit het gevoel af. (Dissociatie) Want afwijzing staat gelijk aan onveiligheid in de meest existentiële vorm. En dat zit in ons allemaal verankerd.

Dat is waarom we de waarheid verbergen! Omdat we bang zijn wat die over ons zal zeggen en dat we daarom verstoten zullen worden.

In een onveilige wereld, is daarom de waarheid niet meer van belang. Die doet er niet toe. De waarheid wordt gemakkelijk ingeruild voor iets wat meer comfort brengt en rust geeft. Dan ontstaat letterlijk een vastklampen aan het idee van bescherming. Zoals de aapjes van Harlow aan de stoffen moeder, weet u nog?

Angst is de taal van machtssystemen. Die stuurt naar controle omdat mensen dan voorspelbaar zijn. Want wat in turbulente tijden veilig voelt is je conformeren aan het idee van de grote massa, jezelf verliezen in een ideologie, of om je te voegen naar de bekende macht. Zoals het maatschappelijke bestuurlijke systeem.

Je kunnen identificeren met anderen wordt dan de schuilplaats. En wie dat als schuilplaats vindt, stopt met zelf nadenken. “Als je maar niet wordt afgewezen.”

• Schuld vraagt dus om leiding, want schuld kun je confronteren.

• Schaamte vraagt dus om liefde, want schaamte moet je omkeren.

Het zuiverende herstel van GOD

En dan is daar God. Onze schepper. Onze bron en kern van veiligheid, bescherming en vertrouwen, met wie wij, als mensheid de verbinding hebben verloren. Het is de allereerste kennismaking geweest met een existentiële bedreiging, toen God de Hof van Eden sloot en Adam met Eva, in het grote onbekende stapte.

Straf is niet alleen effectief bij schuld; het is ook rechtvaardig. Want schuld gaat over gedrag. En dat kun je corrigeren of begrenzen. Er is hier verantwoordelijkheid te leren. Maar er was ook de consequentie van hun keuze. Die was wel voor eigen rekening. En dat was het eten van de vrucht uit de boom van kennis van Goed en Kwaad.

De consequentie van de keuze

Zij kozen voor de kennis van Goed en Kwaad. Goed kenden zij al, maar het kwaad was onbekend gebied. Daar waar Satan over de wereld buiten de Hof regeerde. En daar hebben ze moeten leren overleven, volgens de wetten van het recht van de sterkste, in de wereld van de vader van de leugen.

En wat nodig was om te overleven, in die wereld van onveiligheid, wantrouwen, misleiding, manipulatie en geweld, is als lichamelijke reactie in het zenuwstelsel van hun DNA gebrand en is via hen, als onze oer-voorouders, doorgegeven aan ons allemaal.

Maar zij hebben ook de veiligheid, de liefde en het vertrouwen gekend. Ook die kennen we in onze ziel. Daarom sindsdien zijn wij, precies zoals toen Adam en Eva, op zoek. Op zoek met een onbedwingbare hunkering, om terug te willen naar die verbinding met liefde en veiligheid, die zij in alle zuivere schoonheid hadden gekend. De connectie die toen is doorgesneden en die ze kwijtgeraakt zijn.

GOD spreekt de taal van hechting

Troost, hechting en emotionele bescherming. Liefde vóór oordeel.

En dan is daar God, onze Vader. De Vader in de gelijkenis van 'de verloren zoon'. De vader die in de Hof is achtergebleven toen Zijn kind vertrok. De gelijkenis die ons duidelijk maakt dat Hij ons oneindig liefheeft, ongeacht hoe ons gedrag is geweest.

Hij is niet veranderd, wij zijn veranderd. God wacht daar nog altijd op ons. Om ons in de armen te sluiten als wij terugkomen. Hij wil zich laten vinden als wij Hem weer gaan zoeken. Omdat we dan bij Hem terugkomen uit vrije wil. Omdat we dan zelf een keuze hebben gemaakt tussen goed of kwaad.

God vraagt ons: Waar bén je? Precies zoals Hij dat vroeg in de Hof, toen Adam en Eva zich voor Hem wilden verstoppen. Omdat zij zich schaamden voor hun naaktheid.

Waar deze wereld, haar leugen en haar religie zegt: "Verander, doe je best. Dan mag je erbij horen" Daar zegt God: "Je hoort al bij mij en als je dat beseft zul je veranderen en ben je veilig"

Jezus was niet de Rabbi die tegen zijn discipelen zei: "Leer eerst alles uit je hoofd, dan zal ik je daarna streng overhoren" Jezus zei: "Kom, volg Mij. Ik ben de weg, de waarheid en het leven." En God spreekt als een vader zuivere hechtingstaal: "Ik ben nog altijd hier. Ik zal je nooit verlaten. Ik heb je lief!“

Want Hij heeft niet onze identiteit gestraft, maar ons zelfs zodanig liefgehad dat Hij een voor ons onmogelijke schuld, zélf heeft ingelost. Om zo genade te kunnen geven. Alleen genade zegt: Je bent gezien, je bent geliefd en je bent nu vergeven.

Je bent VEILIG.

Nu kun je ook de waarheid aan en deze dragen.

En ik heb God gevonden. Ik heb Zijn genade gezien en ervaren. En langzaam is mijn lichaam zich gaan ontspannen. En dat is waarom ik mijzelf heb kunnen en durven confronteren met de waarheid. Niet omdat ik zelf zo sterk ben, maar omdat ik me veilig weet in Zijn handen.

#IkbeneenkindvanGod